Uber wil een miljoen nieuwe banen creëren in 2015. Het bedrijf voorziet dat steeds meer mensen in steden geen eigen auto meer willen bezitten en voor het vervoer per auto dan een beroep zullen doen op Uber. Het grootste deel van de nieuwe banen zou ontstaan in Aziatische steden. Uber een grootschalige banenmachine? Werp de blik naar voren, straks zijn er helemaal geen chauffeurs meer nodig en Uber weet dat zelf ook.
Voor de toekomst van werk moeten we verder kijken dan onze neus lang is. In het doorsnee bedrijf vormt personeel de hoofdmoot van de kosten. Sinds de eerste industriële revolutie doen bedrijven hun best om meer te bereiken met minder mensen: door middel van (loon)kostenbesparing en productiviteitsverhoging met behulp van outsourcing, offshoring en automatisering. Daarnaast streven bedrijven naar flexibiliteit, zodat ze goed kunnen meebewegen met veranderingen in de markt en de conjunctuur. Ook hier kan automatisering helpen, want systemen zijn flexibeler dan mensen. Ook de overheid worstelt met kosten: om collectieve voorzieningen betaalbaar te houden, worden taken afgestoten.
Ging het bij de eerste industriële revolutie vooral om handwerk, tegenwoordig worden steeds meer kennisintensieve menselijke taken geautomatiseerd. Google, Tesla en Uber ontwikkelen zelfsturende auto’s, IBM maakt Watson inzetbaar als medische vraagbaak, Japanners zijn al gewend aan de toepassing van robots in de zorgsector, in de luchtvaartsector wordt gewerkt aan de ontwikkeling van onbemande vliegtuigen. Automatisering gaat verder dan blue collar work en raakt ook ‘denkwerk’, waarbij processen niet langer door werknemers van bedrijven en overheden, maar door klanten en burgers worden uitgevoerd. Als gevolg van automatisering verdwenen in een jaar tijd 9.000 banen in de Nederlandse financiële dienstverlening (beeld). Transacties, productadviezen en -aanvragen zijn in de financiële sector nu vervat in selfservice. Waar heb je nog een bank voor nodig?
Nu we allemaal gewend zijn aan 24/7 online, komt ook digitalisering van de zorg binnen handbereik. Tien jaar geleden werd zorg-op-afstand nog als onhaalbaar gezien: de techniek was gebrekkig en de privacy stond ter discussie. De belangrijkste belemmeringen om te veranderen liggen nu niet meer zo zeer op het vlak van geld of innovatie, maar op veranderbereidheid in de beroepsgroep. Het is niet ondenkbaar dat de komende jaren een vergelijkbare discussie over onderwijs wordt opgestart: waarom moet iedereen vijf dagen per week naar een schoolgebouw en is de permanente aanwezigheid van een leraar of docent nog betaalbaar? Waarom niet ook hier meer zelfredzaamheid?
Kern van automatisering en selfservice is dat we steeds meer gebruik gaan maken van slimme systemen in plaats van slimme mensen. Systemen worden sneller en krachtiger, maar met sensoren die onderling via het internet verbonden zijn, winnen ze ook aan informatierijkdom. Ze kunnen steeds beter met context omgaan en worden dus steeds slimmer.
Het gevolg is dat er in de toekomst veel minder artsen nodig zullen zijn, net als minder leraren en minder advocaten: we gaan als gebruiker en afnemer van hun diensten en producten meer zelf doen, daarbij geholpen door slimme technologie.
Dat scenario is slecht nieuws voor de generatie die nu geleidelijk de dominante partij op de arbeidsmarkt wordt: de Millennial. De Millennials – ook wel de ‘achterbankgeneratie’ genoemd, personen van 18 tot 34 jaar – hebben inmiddels de achterbank verlaten. Volgens gegevens van het U.S. Census Bureau bestaat de Amerikaanse beroepsbevolking nu voor meer dan 1/3 uit Millennials. Daarmee zijn ze in 2015 de grootste groep op de Amerikaanse arbeidsmarkt geworden, aldus Pew Research Center.
Deze generatie is hoog opgeleid, legt een grotere nadruk op corporate responsibility en is selectiever in het uitkiezen van werkgevers. Althans, dat zijn de verwachtingen, want Millennials uit westerse landen zijn veelal opgegroeid in een omgeving met weinig schaarste of tegenslagen. Ze hebben weinig ervaring met stagnatie of achteruitgang, met baan- of koopkrachtverlies of met het kwijtraken van opgebouwde rechten. Ze zijn opgegroeid met een sterke afhankelijkheid van technologie en zijn wars van het nemen van risico’s. Een doorsnee Millennial is sterk gehecht aan (keuze)vrijheid en creativiteit: “They are described as overly self-confident and self-absorbed”. Het is duidelijk dat de Amerikaanse KvK niet zo veel vertrouwen heeft in de nieuwe generatie.
Dat beeld roept de vraag op of Millennials ook over de juiste vaardigheden beschikken om zich aan snel veranderende omstandigheden aan te passen. Hoewel de Millennial qua opleiding de best toegeruste generatie allertijden is, zal het ook de eerste generatie zijn die zal ontdekken dat kennis en intelligentie als ‘assets’ niet exclusief zijn voorbehouden aan mensen. Alles wat nu de hemel in wordt geprezen als innovatie – van de Watsons tot en met de Ubers en van Pepper tot Nao – is over een jaar of tien voor Millennials de belangrijkste concurrent op de ‘arbeidsmarkt’. Dat wordt straks nog even slikken.